Abstract
Inhoudsopgave
Hoofdstuk 1. Inleiding: de vele gezichten van het heden.
1. Het betoverende beeld van het traditionele geschiedenisonderwijs. 11
2. De actualiteit: een veelzijdig maar problematisch gegeven. 18
3. De historiografie over geschiedenisonderwijs. 25
4. Doel en opzet van de studie. 35
Deel I: Uit de schaduw van het heden (1945-1968)
Hoofdstuk 2. Aanpassing of vernieuwing? Het onderwijsdebat in
Nederland tussen 1945 en 1968.
Wat vooraf ging. 55
1. De onderwijskundige ‘doorbraak’ van Kees Boeke. 58
2. Pas op de plaats. Minister Gielen en het schema Bolkestein. 68
3. De doorbraak gewogen. 73
4. Geleidelijke vernieuwing in dynamische tijden: de nota Rutten. 79
5. De kogel door de kerk: Cals en de Mammoetwet. 88
6. De Mammoet gewogen. 93
7. Naar een nieuwe tijd. 98
Besluit. 103
Hoofdstuk 3. Van consensus naar confrontatie. Het debat over
geschiedenisonderwijs tussen 1945 en 1968.
Inleiding. 105
1. De “oekaze” van 1946. 107
2. Geschiedenis als bemiddelaar: nationalisme, internationalisme en de
staatsburgerlijke opvoeding. 115
3. Pedagogiek en geschiedenisonderwijs. 126
4. Knippen en plakken: de onderwijzer versus de leraar. 139
5. De eisende tijd: het schoolvak onder druk. 145
6. Naar een eigentijds geschiedenisexamen. 158
Besluit. 174
Hoofdstuk 4. Vooruitgang, vrijheid en vrede: ijkpunten van het
‘traditioneel’ geschiedenisonderwijs (1945-1955).
Inleiding. 177
1. De leerboeken en hun auteurs. 178
2. Doelstelling en opzet van de leerboeken. 182
6
3. Beschaving als vooruitgang. 187
4. Innerlijke beschaving. 197
5. Nationalisering en het etnisch vertoog. 207
6. Verruiming van de kaders: de prehistorie en niet-westerse culturen. 217
Besluit. 222
Hoofdstuk 5. Angst en onbehagen. Herijking van de kaders in
twee leerboekreeksen uit het midden van de jaren ’50.
Inleiding. 225
1. De leerboeken en hun auteurs. 226
2. Doelstelling en opzet van de leerboeken. 231
3. Een alternatieve beschavingsgeschiedenis? 237
4. Het wonder van techniek. 245
5. De keerzijde van de vooruitgang. 252
6. Didactische aspecten. 260
Besluit. 269
Deel II. In het licht van het verleden (1968-1985)
Hoofdstuk 6. Van verzorging naar verzakelijking. Het onderwijsdebat
in Nederland, 1968-1985.
Inleiding. 273
1. Polarisatie en radicalisering: de opstandige jeugd en het einde van de
consensuspolitiek. 274
2. ‘Kritiese’ geluiden: de mondige jeugd en het middenschooldebat. 281
3. De lerarenopleiding. 293
4. Bezuiniging en verzakelijking. 301
Besluit. 310
Hoofdstuk 7. Het debat over geschiedenisonderwijs tussen 1968
en 1985.
Inleiding 313
1. Op zoek naar doelmatigheid: de doelstellingencommissie en het
Brugklasrapport. 314
2. Nieuwe inzichten uit het buitenland: het Centraal Schriftelijk Eindexamen en
het Onderbouwrapport. 328
3. Sociologie in zakformaat? De moeizame ontwikkeling van het vak
maatschappijleer. 346
4. Groeiende polarisatie: het Ledo-project. 358
5. Weemoed en wantrouwen. Middenschool en modernisering leerplan. 369
6. Een ‘middeleeuws dispuut’: geschiedtheorie en geschiedenisonderwijs. 378
7
7. Op weg naar een tweefasen-structuur. 386
Besluit 396
Hoofdstuk 8. Het einde van het verhaal? De thematische methode
nader beschouwd.
Inleding 399
1. Het veranderende statuut van het leerboek na 1968. 401
2. De leerboeken en hun auteurs. 408
3. Eilanden in de tijd? De gelaagd-chronologische opbouw van het thematisch
geschiedverhaal. 415
4. Een opvallende gelijkenis: de Annales-school. 425
5. Het leerboek tussen structuur en evenement. 429
6. Van hoge beschaving naar brede cultuur? 441
7. Burgerschapsvorming: het verkeerde heden en de betere toekomst. 450
8. Het foute verleden? 461
9. Didactische aspecten. 470
Besluit 486
Hoofdstuk 9. In dialoog met het verleden. Sprekend verleden en
Vragen aan de geschiedenis als ijkpunten van het ‘modern’
geschiedenisonderwijs.
Inleiding 489
1. De leerboeken en hun auteurs. 492
2. Doelstellingen van de leerboeken. 495
3. Opzet van de leerboeken. 503
4. Het heden als klankbord. 511
5. De andersheid van het eigen verleden. 519
6. De eigenheid van het andere verleden. 525
7. Een tastbaar verleden. 542
8. Een kenbaar verleden. 555
Besluit. 573
Epiloog. 575
Afkortingen. 588
Literatuurlijst. 590
Hoofdstuk 1. Inleiding: de vele gezichten van het heden.
1. Het betoverende beeld van het traditionele geschiedenisonderwijs. 11
2. De actualiteit: een veelzijdig maar problematisch gegeven. 18
3. De historiografie over geschiedenisonderwijs. 25
4. Doel en opzet van de studie. 35
Deel I: Uit de schaduw van het heden (1945-1968)
Hoofdstuk 2. Aanpassing of vernieuwing? Het onderwijsdebat in
Nederland tussen 1945 en 1968.
Wat vooraf ging. 55
1. De onderwijskundige ‘doorbraak’ van Kees Boeke. 58
2. Pas op de plaats. Minister Gielen en het schema Bolkestein. 68
3. De doorbraak gewogen. 73
4. Geleidelijke vernieuwing in dynamische tijden: de nota Rutten. 79
5. De kogel door de kerk: Cals en de Mammoetwet. 88
6. De Mammoet gewogen. 93
7. Naar een nieuwe tijd. 98
Besluit. 103
Hoofdstuk 3. Van consensus naar confrontatie. Het debat over
geschiedenisonderwijs tussen 1945 en 1968.
Inleiding. 105
1. De “oekaze” van 1946. 107
2. Geschiedenis als bemiddelaar: nationalisme, internationalisme en de
staatsburgerlijke opvoeding. 115
3. Pedagogiek en geschiedenisonderwijs. 126
4. Knippen en plakken: de onderwijzer versus de leraar. 139
5. De eisende tijd: het schoolvak onder druk. 145
6. Naar een eigentijds geschiedenisexamen. 158
Besluit. 174
Hoofdstuk 4. Vooruitgang, vrijheid en vrede: ijkpunten van het
‘traditioneel’ geschiedenisonderwijs (1945-1955).
Inleiding. 177
1. De leerboeken en hun auteurs. 178
2. Doelstelling en opzet van de leerboeken. 182
6
3. Beschaving als vooruitgang. 187
4. Innerlijke beschaving. 197
5. Nationalisering en het etnisch vertoog. 207
6. Verruiming van de kaders: de prehistorie en niet-westerse culturen. 217
Besluit. 222
Hoofdstuk 5. Angst en onbehagen. Herijking van de kaders in
twee leerboekreeksen uit het midden van de jaren ’50.
Inleiding. 225
1. De leerboeken en hun auteurs. 226
2. Doelstelling en opzet van de leerboeken. 231
3. Een alternatieve beschavingsgeschiedenis? 237
4. Het wonder van techniek. 245
5. De keerzijde van de vooruitgang. 252
6. Didactische aspecten. 260
Besluit. 269
Deel II. In het licht van het verleden (1968-1985)
Hoofdstuk 6. Van verzorging naar verzakelijking. Het onderwijsdebat
in Nederland, 1968-1985.
Inleiding. 273
1. Polarisatie en radicalisering: de opstandige jeugd en het einde van de
consensuspolitiek. 274
2. ‘Kritiese’ geluiden: de mondige jeugd en het middenschooldebat. 281
3. De lerarenopleiding. 293
4. Bezuiniging en verzakelijking. 301
Besluit. 310
Hoofdstuk 7. Het debat over geschiedenisonderwijs tussen 1968
en 1985.
Inleiding 313
1. Op zoek naar doelmatigheid: de doelstellingencommissie en het
Brugklasrapport. 314
2. Nieuwe inzichten uit het buitenland: het Centraal Schriftelijk Eindexamen en
het Onderbouwrapport. 328
3. Sociologie in zakformaat? De moeizame ontwikkeling van het vak
maatschappijleer. 346
4. Groeiende polarisatie: het Ledo-project. 358
5. Weemoed en wantrouwen. Middenschool en modernisering leerplan. 369
6. Een ‘middeleeuws dispuut’: geschiedtheorie en geschiedenisonderwijs. 378
7
7. Op weg naar een tweefasen-structuur. 386
Besluit 396
Hoofdstuk 8. Het einde van het verhaal? De thematische methode
nader beschouwd.
Inleding 399
1. Het veranderende statuut van het leerboek na 1968. 401
2. De leerboeken en hun auteurs. 408
3. Eilanden in de tijd? De gelaagd-chronologische opbouw van het thematisch
geschiedverhaal. 415
4. Een opvallende gelijkenis: de Annales-school. 425
5. Het leerboek tussen structuur en evenement. 429
6. Van hoge beschaving naar brede cultuur? 441
7. Burgerschapsvorming: het verkeerde heden en de betere toekomst. 450
8. Het foute verleden? 461
9. Didactische aspecten. 470
Besluit 486
Hoofdstuk 9. In dialoog met het verleden. Sprekend verleden en
Vragen aan de geschiedenis als ijkpunten van het ‘modern’
geschiedenisonderwijs.
Inleiding 489
1. De leerboeken en hun auteurs. 492
2. Doelstellingen van de leerboeken. 495
3. Opzet van de leerboeken. 503
4. Het heden als klankbord. 511
5. De andersheid van het eigen verleden. 519
6. De eigenheid van het andere verleden. 525
7. Een tastbaar verleden. 542
8. Een kenbaar verleden. 555
Besluit. 573
Epiloog. 575
Afkortingen. 588
Literatuurlijst. 590